Nood aan een coherent beleid voor een betaalbaar hoger onderwijsAdvies over studiekosten in hoger onderwijs

In 2021 bracht de Vlaamse Onderwijsraad advies uit, naar aanleiding van de publicatie van de studiekostenmonitor hoger onderwijs. De Vlor ging na welke acties er nodig zijn om de studiekosten in het hoger onderwijs in Vlaanderen te monitoren en te beheersen. 

We zijn nu 3 jaar verder. De urgentie van het thema is alleen maar versterkt. Door de sterke inflatie van de voorbije jaren overschreed het studiegeld voor het eerst de symbolische kaap van 1000€, voor een student zonder beurs die zich via diploma- of creditcontract inschreef voor een programma van 60 studiepunten. Ook breder zien we dat de studie- en leefkosten zijn toegenomen met ca. 20% tussen academiejaren ‘20-‘21 en ‘23-‘24. Financiële tegemoetkomingen voor gezinnen met studerende kinderen en een laag inkomen zijn niet in dezelfde mate gestegen. 

Grotere groep studenten krijgt het financieel moeilijker

Dat gaat samen met een grotere instroom in het hoger onderwijs, door een stijgende participatiegraad in combinatie met een demografische golf die op het hoger onderwijs afkomt. Door deze evoluties is het voor een steeds grotere groep studenten financieel moeilijk geworden om een studie in het hoger onderwijs aan te vatten of verder te zetten.

Dat zien we ook in het aantal vragen naar ondersteuning. Cijfers van de Vlaamse Hogescholenraad geven een stijging aan van 35% tussen academiejaren 20-21 en 21-22. Het gaat onder meer om aanvragen voor studietoelagen, renteloze leningen of gespreide betalingen van inschrijvingsgelden. Ook het aantal beurs- en bijna-beursstudenten is tussen academiejaar 2018-2019 en 2022-2023 met 15,7% gestegen tot bijna 70.000. 

Inspanningen vanuit hoger onderwijs en overheid

Nochtans zijn er de voorbije jaren heel wat inspanningen gebeurd. Alle hogeronderwijsinstellingen maken werk van heldere communicatie voor studenten over studiekosten. Cijfers over studiekosten worden ook geregeld geactualiseerd en geëvalueerd. Studenten met een financieringsnood kunnen terecht bij de diensten studentenvoorzieningen. En er worden tal van acties genomen rond studiekostenbeheersing: sensibilisering van onderwijs- en opleidingscommissies, oprichting van deelplatformen voor studenten, beschikbaar stellen van een leidraad voor budgetcontrole en kostenbeheersing, etc. 

Ook de overheid heeft de voorbije jaren actie ondernomen ter ondersteuning van een betaalbaar en toegankelijk hoger onderwijs. Het totaalbedrag aan uitbetalingen voor beurs- en bijna-beursstudenten is toegenomen met 24.3% sinds het jaar waarin de dataverzameling voor de studiekostenmonitor plaatsvond. En ook de studietoelages worden steeds sneller toegekend en de procedure om ze aan te vragen werd vereenvoudigd. 

Basisfinanciering herstellen

Toch blijken die inspanningen niet te volstaan om te beantwoorden aan de stijgende nood aan ondersteuning. Dat komt ook doordat het absorptievermogen van hogeronderwijsinstellingen is bereikt en ze al geruime tijd financieel onder druk staan. Kliks werden niet toegekend, groeipaden werden vertraagd en het indexmechanisme werd op meerdere momenten niet gerespecteerd. Ondertussen zijn de studentenaantallen wel blijven groeien. In zijn advies vraagt de Vlaamse Onderwijsraad om de basisfinanciering voor de hogeronderwijsinstellingen – en in het bijzonder ook voor de studentenvoorzieningen –te herstellen. 

Voor de toekomst vragen we met nadruk dat de Vlaamse overheid bij nieuwe maatregelen een financiële toets voorziet, en vooral ook coherente beleidskeuzes maakt. Dat heeft uiteenlopende gevolgen. De nieuwe, strengere maatregelen rond studievoortgang komen bijvoorbeeld in conflict met het toenemend aantal studenten dat studeren, al dan niet noodgedwongen, combineert met werk. Of neem de groeiende internationalisering van het studentenpubliek, die ook druk zet op de markt van studentenhuisvesting. Ook daar ontbreekt het aan een duidelijk beleid vanuit de overheid.

Daarnaast vraagt de Vlaamse Onderwijsraad om de evolutie van studie- en leefkosten systematisch in kaart te brengen via periodiek onderzoek, net als de impact op studiekeuze of uitval.