Partners in hoger onderwijs blijven werken aan inclusie

In 2005 ondertekenden de partners uit het hoger onderwijs een engagementsverklaring over diversiteit. Bijna 20 jaar later is de context ook in het hoger onderwijs grondig veranderd en is de verklaring toe aan een actualisering. Alle partners uit het hoger onderwijs engageren zich om verder te werken aan diversiteit en inclusie. Omdat dat het recht op (hoger) onderwijs waarborgt van elke leerling én omdat we als samenleving geen talent verloren mogen laten gaan.

“Diversiteit dekt veel ladingen en we moeten daar zo breed mogelijk rond werken”, benadrukt Jef Vandorpe (VVS). Zelf ben ik een rechtenstudent met een functiebeperking aan de UAntwerpen, maar ik zal het nooit aanvaarden dat ik gereduceerd word tot dat ene kenmerk. Als je beleid gaat ontwikkelen per doelgroep, riskeer je mensen te vergeten. Als studenten geloven we sterk in het principe van Design For All. Zorg dat hoger onderwijs toegankelijk is voor alle doelgroepen, van bij de start.”

Neem nu de toegankelijkheid van gebouwen of toiletten. Zorg dat die altijd toegankelijk zijn, ook voor mensen met een beperking. Dat is beter en efficiënter dan telkens aparte toegangen te voorzien. Maak die toiletten ook genderneutraal, zodat alle studenten zich welkom voelen, ongeacht hun genderidentiteit.”

Lesinhoud te eurocentrisch

“Die logica kun je ook doortrekken naar de lessen zelf. Onze studentenpopulatie is de voorbije jaren veel diverser geworden, al zeker in de eerste bachelor. Maar als je kijkt naar het derde bachelorjaar in veel richtingen, dan zijn die bijna homogeen wit. Dat heeft met welkomstbeleid te maken, maar ook met de inhoud van de lessen. Die zijn vaak nog eurocentrisch opgebouwd, en dat geldt lang niet alleen voor menswetenschappelijke richtingen. In geneeskunde bijvoorbeeld is veel inhoud gebaseerd op het lichaam van witte mensen, terwijl we weten dat mensen met een donkere huidskleur anders reageren op bepaalde geneesmiddelen of therapieën. Ook het personeelsbestand op hogescholen en universiteiten kan nog veel diverser. Probeer maar eens door te zetten als student met een migratieachtergrond in een aula vol witte medestudenten, witte docenten en lesinhoud die voorbijgaat aan jouw etnische identiteit.”

Studentenverenigingen willen ook de hand in eigen boezem steken. “We moeten daar niet flauw over doen. Ook studentenverenigingen zijn overwegend wit. Inclusie realiseer je niet alleen in de aula, maar ook in het sociale leven daarbuiten. We willen grondig nadenken over hoe we activiteiten voor studenten inclusiever kunnen maken. Neem nu cantussen. Je sluit daar al een groot aantal studenten uit door de exclusieve link met alcohol. Je zou ze inclusiever kunnen maken door ook alcoholvrije alternatieven te voorzien. Kijk ook naar het tijdstip van cantussen en zorg ervoor dat ze kunnen plaatsvinden in fysiek toegankelijke locaties.”

Buddy's

Ook studenten uit sociaal kwetsbare gezinnen hebben een grote kloof te overwinnen. “De sprong van het middelbaar naar het hoger onderwijs is echt wel groot. Je belandt van een klas waar iedereen je naam kent, in een aula waar je verdwijnt in de massa. Studenten wiens ouders ook hogere studies gedaan hebben, vinden nog relatief makkelijk hun weg. Studenten die dat rolmodel niet hebben, lopen vaak verloren en haken sneller af. Universiteiten en hogescholen moeten een taal ontwikkelen waardoor die jongeren zich welkom voelen. Hanteer heldere, laagdrempelige communicatie en voorzie bijvoorbeeld een buddy-systeem, waarbij laatstejaars nieuwelingen op sleeptouw kunnen nemen. Een schoolvoorbeeld van Design for All.”

1 op 2 18-jarigen in het secundair onderwijs heeft een migratieachtergrond. Aan de Vlaamse universiteiten zakt dat aandeel tot bijna 1 op 5. De uitdagingen om studenten met een migratieachtergrond beter te laten doorstromen zijn groot, maar Heidi Mertens, directeur van KU Leuven Engage, ziet diversiteit tegelijk veel breder. “Studenten combineren altijd verschillende identiteiten en we mogen hen niet beperken tot dat ene aspect. Tegelijk is het belangrijk om de drempels te blijven benoemen waarmee specifieke groepen geconfronteerd worden.

Met docenten in het eerste jaar werken we aan een traject rond diversiteitssensitief onderwijs. Dat zit soms in kleine dingen, bijvoorbeeld diversiteit benoemen in de les en daar een positieve waardering aan geven. Studenten voelen zich daardoor herkend en erkend. De focus op het eerste jaar is niet toevallig, omdat daar het risico op uitval het grootst is. Breder proberen we ook onze curricula te diversifiëren en dat gaat verder dan ook niet-westerse filosofen aan bod te laten komen. Studenten bevragen ons daar heel actief in. In dermatologie werd de focus verbreed naar verschillende huidtypes, maar ook artificiële intelligentie, en de vooroordelen die daar insluipen, zetten ons voor uitdagingen.”

Mentor voor Belgische studenten met migratieachtergrond

Vanaf academiejaar ’25-’26 start KU Leuven met een specifiek programma voor Belgische studenten met een migratieachtergrond. Zij vinden nog steeds moeilijker de weg naar een doctoraat, waar we wel al 25% academisch personeel hebben met een internationale achtergrond. Die trekken we vooral aan uit het buitenland. “We haalden voor dit specifieke programma de inspiratie bij het Mozaïek-programma in Nederland, dat ook werd ondersteund vanuit de overheid. We zullen deze studenten, die vaak ook met financiële drempels kampen, specifiek ondersteunen en toeleiden naar doctoraatsprogramma’s. Gedurende een jaar krijgen ze een mentor toegewezen en er is ook een buddy-werking.”

KU Leuven heeft al langer een genderbeleid. “Daar hebben we grote stappen vooruit gezet. 1 op 3 professoren is vrouw. Bij nieuwe aanwervingen zitten we aan de helft vrouwen. Bij de hoogleraren hebben we nog een kloof te overbruggen. 25% van hen is vrouw. Die diversiteit in het personeelsbestand is cruciaal om relevant te blijven, ook in een internationale context.”

Brug slaan tussen studentenverenigingen

Ook met de studentenverenigingen wordt actief gewerkt rond inclusie. “Verschillende verenigingen organiseren zich rond een bepaalde identiteit, zoals Karibu voor Afrikaanse studenten, of Leonardo rond LGBTQIA+. We moedigen hen aan om hun eigen werking uit te bouwen en tegelijk de brug te slaan met klassieke studentenverenigingen, zodat die ook inclusiever kunnen werken.”

KU Leuven kijkt ook verder dan de eigen universiteit. “Vanuit onze Engage-werking sturen we  medewerkers uit naar jongeren met een diverse achtergrond in de zaterdagscholen en in het lager onderwijs om hun talenten te stimuleren en onderwijsongelijkheid tegen te gaan. De werking van TADA, het Toekomstatelier in Brussel, hebben we samen met partners uitgebreid naar Leuven. Zo blijven we een universiteit die verbonden is met de samenleving.”